مکان‌های تاریخی دریای سیاه

پومپه‌پولیس، قَسطَمونی

پومپه‌پولیس پافلاگونیای باستانی بود که در اوایل قرن نوزدهم با زیمبیلّی‌تپه شناسایی شد و نزدیک داش‌کوپرو، قَسطَمونی واقع شده است. این شهر در دره رود گوک واقع شده است. مرزهای این شهر از شمال به کوه‌های کوره، از جنوب به کوه‌های ایلگاز، از شرق به قزل‌ایرماق، رود باستانی هالیس و از غرب به دره پینارباشی می‌رسد. پومپه‌پولیس یکی از هفت شهری بود که در سال 64 عصر حاضر به‌دست سردار رومی، پومپه کبیر، در هنگام فتح پادشاهی پنتوس در آناتولی شمالی بنیان گذاشته شد. این شهر در دوران اوج خود در قرن دوم عصر حاضر، پایتخت استان پافلاگونیای امپراتور روم بود، همان‌طور که در برخی کتیبه‌ها عنوان «کلان‌شهر پافلاگونیا» را دارد. پومپه‌پولیس که حداقل از اوایل قرن چهارم به این سو اسقف‌نشین بود، از نظر جایگاه، همواره بلافاصله پس از گانگرا قرار می‌گرفت و بالاتر از اسقف‌نشین‌های دیگر بود. با کاوش‌های باستان‌شناسی اخیر، خیابان‌هایی با ستون‌های ردیفی، جاده‌ای قدیمی، تئاتر و مقبره‌هایی کشف شد.

• لائودیسیا پونتیکا، سامسون
• زالیش، سامسون
• کومانا پونتیکا، توقات
• ایبورا، توقات
• نیکسار، توقات

آلاجاهویوک، چوروم

آلاجاهویوک در 50 کیلومتری جنوب غرب چوروم در مرزهای شهر مدرن آلاجا واقع شده است. کاوش‌های باستان‌شناسی از ابتدای این قرن شروع شد و همچنان ادامه دارد. این شهر شاید مهم‌ترین شهر با قدمتی بیشتر از هیتی‌ها باشد، شهر حتیان، بومیان آناتولی مرکزی، که فرهنگ اصلی هیتی‌ها را شکل دادند. یافته‌های برجسته آلاجاهویوک از مقبره‌ها کشف شد، غنای این دست‌ساخته‌ها به‌حدی بود که باعث شد محققان اینها را مقبره‌های سلطنتی بنامند. این یافته‌ها نمایانگر شاید برترین تمدن عصر برنز هستند و در «موزه تمدن‌های آناتولیایی» آنکارا به معرض نمایش گذاشته شده‌اند.

این شهر در دوران هیتی‌ها نیز شکوفا شد؛ این شهر در هزاره دوم از مهم‌ترین شهرهای هیتی‌ها بود. دیوارهای متشکل از ارتاسنگ‌ها که پذیرای گردشگران هستند، کیفیت بالایی دارند و در ورودی اصلی دو ابوالهول نگهبان وجود دارند و یک نقش‌برجسته تشریفات سلطنتی در دیوارهای ارتاسنگ حکاکی شده است. اصل این دیوارهای ارتاسنگ در آنکارا نیز قرار دارد؛ با وجود این، نسخه‌های بدل به‌حدی عالی درست شده‌اند که تشخیص بدلی بودن آنها دشوار است. این شهر همچون خاتوشا به شکل تپه است، تونل و معبر زیرزمینی نیز در آلاجاهویوک وجود دارد.

• یوکایتا، چوروم

خاتوشا (پایتخت امپراتوری هیتی)، چوروم

یازیلیکایا، چوروم

خاتوشا، یا بُغازقلعه امروزی، در 85 کیلومتری چوروم در دره حاصلخیزی در آناتولی مرکزی قرار داشت. اینجا پایتخت هیتی‌ها در طول هزاره دوم پیش از میلاد بود. محل این شهر باستانی با ویرانه‌های معابد و کاخ‌های آن، مجسمه‌های یادبود و دیوارهای استحکامات عظیم با تونل‌ها و دروازه‌های تشریفات، گواهی بر این واقعیت است که روزگاری اینجا خانه مردمان امپراتوری بزرگی بوده است. با مطالعه تبار خدایان و الهه‌های حکاکی‌شده در دیوارهای پرستشگاه سنگی در فضای باز یازیلیکایا، اطلاعات زیادی درباره مذهب این افراد به دست آمده است. نقش‌برجسته پانتئون هیتی‌ها شامل یکی از بهترین نمودهای کنده‌کاری‌های نقش‌برجسته یادبود هیتی‌ها در محل است. کاوش‌ها نشان داد که این منطقه در اوایل هزاره پنجم مسکونی شد و هزاران لوح هیتیایی تاریخ باستانی شناخته‌شده را تغییر دادند. وقتی متون هیتیایی برای اولین بار خوانده شدند، دانشمندان متوجه شدند که اینها متعلق به یک امپراتور مهم هزاره دوم هستند که قبلاً شناخته نشده بود. امپراتوری‌ای که می‌توانست با پادشاهی‌های بابلی آشوری و مصر رقابت کند. هیتی‌ها امپراتوری مسلط در هزاره دوم بودند و قلمروشان را تا کادش گسترش دادند و در اینجا با مصریان روبه‌رو شدند. در نتیجه، اولین پیمان صلح مکتوب جهان بین هیتی‌ها و مصریان بسته شد. همچنین، دیدن نسخه هیتیایی تقریباً تمام خدایان یونانی جالب بود، مثلاً تِشوپ زئوس شد و هِپاتو هِرا شد. متون هیتیایی همچنین به ما امکان دادند متون مصری را دوباره تأیید کنیم. به نظر می‌رسد که این شهر به‌ویژه در طول قرن‌های 14 و 13 پیش از میلاد شکوفا بود و بسیاری از بناهای یادبودی که امروزه می‌بینیم متعلق به این دوره هستند. همچون ترویا، و تقریباً تمام سکونت‌گاه‌های عصر برنز آناتولی، خاتوشا نیز پس از قرن 12 پیش از میلاد متروکه شد و هیچ‌گاه دوباره احیا نشد.

امروزه بازدیدکنندگان می‌توانند خاتوشا را در دو بخش بازدید کنند، یازیلیکایا، پرستشگاه سنگی هیتی‌ها در فضای باز، و خود شهر. پرستشگاه سنگی یازیلیکایا منحصربه‌فرد است، اینجا بزرگترین پرستشگاهِ در فضای باز این دوران است. با ورود به این پرستشگاه، پایه‌های یک بنای پیچیده را خواهید داد که دفاتر مسئول نگهداری این پرستشگاه بودند. با ادامه بازدید از اینجا، ناگهان نقش‌برجسته‌های روی سطوح سنگی به چشم می‌خورند. خدایان مرد را در سمت چپ و خدایان زن را در سمت راست خواهید دید که همگی به صحنه اصلی می‌رسند، جایی که تِشوپ و همسرش هِپاتو (یا تسحوب و حِبات) ایستاده بر روی شیرهای کوهی با هم ملاقات می‌کنند. درست در دورترین قسمت سمت راست، نقش‌برجسته تودالیا پادشاه بزرگ را خواهید دید که زمامدار آخرین ساخت‌وساز در این پرستشگاه بود. در اتاق دوم پشت، نقش‌برجسته‌هایی از 12 خدای بزرگ هیتیایی، نرگال خدای شمشیر و پادشاه ما تودالیا در آغوش شارّومای خدا وجود دارند. شاید این اتاق مرتبط با تدفین تودالیا بوده باشد.

این شهر شامل معبد بزرگ، دروازه شیرها، یِرکاپی یا دروازه ابوالهول، دروازه شاهی، حجره‌های تدفین و قلعه فریگیایی، کاخ بزرگ و استحکامات دیواری بازسازی‌شده است. بازدید از هر دو موزه بُغازقلعه و چوروم سفر شما را بسیار پربارتر خواهد کرد.

• حسین‌دده تپه، چوروم

شاپینووا، چوروم

شاپینووا در 70 کیلومتری جنوب چوروم و نزدیک به شهر مدرن اورتاکوی واقع شده است. این شهر هیتیایی یک سکونت‌گاه هموار و پهناور واقع در فلات است که به شکل پلکانی در شیب‌های شمالی دره اوز دره‌سی کشیده شده است. موقعیت راهبردی شاپینووا اهمیت ویژه‌ای داشت. کوه‌های اطراف شهر و فلات آماسیه به شکل پلکانی در دشت آماسیه ارتفاع می‌گیرند، استحکاماتی به طول 5 کیلومتر دفاع از شهر را راحت‌تر می‌کنند. کشف ویرانه‌های شهر هیتیایی شاپینووا شگفتی عظیمی بود، اگرچه کار باستان‌شناختی از سال 1990 به این سو در این مکان انجام شده است، اما بسیاری از موضوعات مرتبط با اهمیت و نقشی که شاپینووا در طول دوره تسط هیتی‌ها ایفا کرده است یک راز باقی مانده است. محققانی که در شاپینووا کاوش می‌کنند مدعی‌اند که اینجا دومین پایتخت هیتی‌ها یا سکونت‌گاه سلطنتی حاکمان آن بوده است. باارزش‌ترین کشفی که تابه‌حال در شاپینووا انجام شده است مجموعه‌ای بالغ بر سه‌هزار قطعه لوح سفالی متعلق به هزاره دوم پیش از میلاد بوده است. آنان که در این زمانه از شاپینووا بازدید می‌کنند از دیدن شهری متعلق به اوایل دوره هیتی‌ها، پایه‌های معابد، خانه‌ها و کاخ‌ها و ظروف سفالی زیاد در این محل لذت خواهند برد. بسیاری از این یافته‌ها در موزه چوروم به نمایش گذاشته شده‌اند.